Palabras da raíña ao conde F. sobre a sublimación do seu fillo a rei
Nobre e sabio conde Fernandus a quen non só me unen lazos de consanguinidade con indisolúbel cadea, senón tamén abondosas probas de distinción, da túa liberalidade pido salubre consello sobre o que ha de se facer co meu fillo, que o venerando bispo de Santiago intenta erixir en rei con todo o seu empeño. Pois é sabido por ti e por todos os que habitan o reino de Hispania que o meu pai o emperador Adefonsus, en chegando a hora do seu tránsito, entregoume en Toledo todo o seu reino e ao meu fillo Adefonsus, seu neto, Galicia, se eu casaba, e despois da miña morte deixou testado para el por dereito hereditario o dominio sobre todo o reino. Meu pai Adefonsus reuniu a todos os cónsules de Hispania, que se reuniran en Toledo para loitar contra os almorábides, e someteunos ao meu poder, para que me servisen, e encomendou a miña persoa e o reino á súa fiel custodia, prohibíndome e advertíndome que non ousase dispor de ningunha maneira nada grave ou arduo sen a vontade e común consello deles. E así sucedeu que, despois da morte de meu pai, segundo a disposición e o parecer deles, casei contra a miña vontade co sanguinario e cruel tirano aragonés, uníndome infelizmente a el en nefando e execrábel matrimonio. Cales e cantas deshonras, dores e tormentos padecín mentres estiven con el, ninguén o sabe mellor cá túa prudencia, pois non só me deshonraba continuamente con torpes palabras, senón que calquera persoa nobre ha lamentar que moitas veces o meu rostro fose lixado polas súas sucias mans e o meu corpo golpeado polo seu pé. Pois, manchada a súa mente polo sacrilexio, educado sen ningunha discreción, crente nos agoiros e nos malignos presaxios dos corvos arbitrados irracionalmente, foxe como con vergoña dos homes sabios e nobres e faise colega de viles langráns, altérase co máis leve estrépito, venera con pracer o execrábel consorcio cos apóstatas, despreza o culto eclesiástico e trata con desleixo as persoas relixiosas. Por iso viola e destrúe sen dó as igrexas de Deus, espolia aos seus ministros e arrampla coas súas posesións. Por iso expulsou das súas sés, con violencia propia dun tirano, aos bispos de Burgos e de León e levou preso con fraude e dolosamente ao de Palencia. Tamén expulsou da súa diócese ao arcebispo de Toledo por dous anos, e ao abade de Sahagún escorrentouno do seu propio mosteiro e puxo no seu lugar un irmán seu contra toda xustiza. Ademais, tanto furor e odio sentía polo meu filliño Adefonsus, que devecía con toda a súa alma por exterminalo, estimando que podía asegurar o reino se conseguía asasinalo dalgún xeito. Por iso loitaba pola perdición do belicoso conde Petrus, fortísimo pola firmeza da súa fidelidade, porque sendo o fiel titor do pequeno infante, non se separaba del por ningunha tribulación ou molestia, tal como lle xurara ao meu pai na cidade de León. E así, entrou en Galicia o furibundo celtibero. As atrocidades que cometeu naquela terra demóstranse pola cruel matanza dos nobres cabaleiros de Monterroso, o castelo destruído, a terra devastada e espoliada de todos os seus bens, as igrexas profanadas e os sacerdotes deshonrados, as mulleres boas, espidas, as virxes impudicamente violadas, as herdades do conde Petrus destruídas, as mansións e os palacios queimados, o gando levado fóra de Galicia ou sacrificado, o xemer dos aflitos e as lágrimas dos pobres. Ademais disto, o terrible anatema do Papa, do arcebispo de Toledo e do relixiosísimo pontífice da igrexa apostólica, condenaba incesantemente a vergoña execrable do noso matrimonio. Entón, como eu me sabía contaminada pola doenza do sacrilexio, e non podía sufrir os agudísimos dardos da xustiza, tratei con toda a miña intención de disociarme do fantástico idólatra. Feita a separación e roto o meu vergoñento matrimonio, xorden ao momento os incendios, as mortes e as rapinas, os homicidios, as traizóns e as guerras por toda a terra de Campos e Castela. Pois el, mentres gozaba indignamente do meu consorcio, ocupaba as cidades fraudulentamente e entregáballas á custodia dos seus cómplices quen, saíndo delas como criminais saqueadores, depredan toda a provincia, incendian as miñas vilas e palacios reais, destrúen e dilapidan sen misericordia os burgos na vía pública e os hospicios onde adoitaban hospedarse os peregrinos. Velaí o agro inculto, as terras sen arar, a fame e a inopia inminentes. Agricultores antes abundantes en copiosas riquezas a quen apenas lles quedan unhas leves pallas para cubrir a pudenda fraxilidade dos seus corpos espidos, e aparecen mortos de frío e de fame por todas partes nas prazas e nos agros. O pudor das virxes sen pudor violado, a humillación das nais e as lamentacións das viúvas, a desolación dos orfos, os lugares antes habitados, agora desertos e devastados, manifestan con indicios patentes a nosa lamentable miseria. En fin, non queda en Hiberia un curruncho sen abater polo estrépito e a perturbación de tanta furia. E agora, pois, clarísimo cónsul, explicadas todas as miñas razóns e declaradas as miñas intimidades, dígnese a túa nobreza a darlle o consello que mellor vexa ao meu dubidante ánimo.
Historia Compostelá. Libro 1. Capítulo 64.
Urraca soa
Na versión do pacto de León que ofrece a voz de Urraca (na interpretación de Xiraldo de Beauvois) indícase que foi ela a que recibiu o reino da man do seu pai, mais baixo a tutela dos próceres do reino, e que estes a obrigaron a casar con Afonso I. Se isto é certo, como parece, máis certo é que ninguén confiaba na súa capacidade para exercer o reinado. A mesma descualificación recibiu no seu tempo que en gran parte da historiografía posterior que, simplemente, non a considera. A dinastía pasa de Afonso VI ao VII, e o que acontece no medio é un accidente. O incrible é que, nuns tempos de tan brutal opresión, conseguira defender 17 anos a súa coroa e conservar máis ou menos íntegro o reino que recibiu, e máis coñecendo o ruinoso estado económico en que chegou ás súas mans. Urraca era filla de Constance de Borgoña. Foi casada aínda nena con Raimundo, con quen compartiu o goberno de Galicia e con quen tivo unha filla, Sancha, e logo un fillo, o futuro Afonso VII. Obrigada a casar á forza co rei de Aragón, o matrimonio foi de inicio totalmente incompatible. Non tiveron descendencia. Tal como aprendeu na casa, foi libre de emprender as súas relacións fóra do matrimonio. Estivo co conde Gómez González, que pagou coa morte o seu idilio. E logo con outro conde, Pedro González de Lara, con quen tería dous fillos, Fernando e Elvira. Urraca fíxose respectar e foi raíña, como tamén o foi a súa irmá Teresa. Mesmo antes de que Portugal fose unha monarquía autónoma, xa Teresa adoptara o título. Eran garridas as fillas de Adefonsus. Urraca mantivo a súa corte itinerante e achou con moito traballo financiamento para as súas campañas militares, nas que non deixaba de participar, continuando a súa estirpe guerreira. Foi arteira e intelixente, tanto gañando adhesións como dividindo adversarios. E a estratexia que deseñou para superar a cuestión sucesoria e afianzar o seu non recoñecido reinado, deulle os mellores resultados que podía conseguir. A relación de mutua desconfianza que establece con Diego, chea de sospeitas e falsas alianzas, é unha das máis interesantes da crónica. Malia os constantes insultos e desdouros que lle adican os autores do libro, os seus tiránicos abusos, denunciados por eles, non chegaron aos niveis que acadou o neno que sería coroado na igrexa de Santiago, o seu fillo. Á altura de 1111 o seu novo marido arrebátalle pouco a pouco a Urraca o poder en Castela, Toledo e partes de León. Non ten con quen contar. O fillo de seis aniños que ten en Galicia é a súa única posibilidade de reverter a situación.
