Do ilícito connubio do rei aragonés e a raíña e da guerra que naceu por el entre os galegos
Entrementres, logo de tomar por marido ao rei aragonés en incestuosa cópula conxugal, a raíña Urraca mandou os seus mensaxeiros a terras de Galicia a buscar o seu fillo e, xa que ardía en desexos de que fose elevado ao trono, para non privalo de tan gran gozo, convidou á súa sublimación a todos os nobres de Galicia, que cumpriron esta orde sen demora e puxéronse en camiño decontado. Mais en chegando a León incólumes, souberon de moi boa fonte que a raíña reconciliárase co seu marido, o rei aragonés (se pode chamarse marido un home de tan próxima consanguinidade). Afectados por unha profunda tristeza, os nobres galegos consultáronlle con dilixente coidado ao cónsul Enricus (Henrique de Portugal), tío do neno, que habían facer. O cónsul Petrus, moi excitado polo seu prudente consello, capturou algúns que traizoaran o xuramento ao fillo do conde camiño de Castrojeriz e volveu lixeiro con eles presos a Galicia. A cambio da súa liberación conseguiu despois o castelo de Miño, onde deixou ben defendida á súa muller e ao neno e señor que eles mesmos criaban. Os naturais daquela terra non querían tolerar os danos daquela ocupación e expulsaron ao cónsul con pouco decoro, e violando a fidelidade debida, unidos aos outros traidores, sitiaron ao neno, o seu señor, vergoña dá dicilo, e á súa nodriza no castelo de Miño. Incapaces de soportar o penoso asedio tanto os de dentro, pola escaseza de alimentos, coma os de fóra pola prolongada duración do cerco, decidiron unanimemente en acordo xuramentado e asinado a oito mans, que os sitiados abandonasen o castelo e regresasen á súa terra sen máis detrimento, e que liberasen sen rescate algún a un tal Oduarius Ordonide que tiñan preso.
Do asedio do castelo de Miño
Mais os ilustres varóns que custodiaban á condesa e ao neno desconfiaban da lealdade dos de fóra e, como un presaxio do que ía acontecer, dixeron que non abandonarían o castelo sen a presenza do pontífice compostelán, o único en quen tiñan plena confianza. E así, por dúas e tres veces, ambas partes enviaron embaixadas a procuralo, e el en resposta enviou mensaxeiros coa promesa de asistir para librar o seu señor de tantos traballos, establecer lazos de concordia cos disidentes e reformar totalmente a paz naquela terra. Acompañado por uns poucos soldados, o bispo púxose en camiño e, en chegando ao río Arnego, topou cos mensaxeiros que enviara por diante e, aínda que soubo por relación dalgúns que tal vez recibise unha legación fraudulenta, recusou volver os seus ben intencionados pasos do camiño iniciado. Confiaba tanto na súa pía devoción como naqueles homes que estaban unidos a el polo privilexio da homenaxe, e entón envioulles dous mensaxeiros por distintas causas: a Munio, seu irmán, para que indagase pola condesa e os inimigos do bispo que ían facer naquel asunto; e a Petrus Gutierridem, que naquel tempo era tido por inimigo do conde, para saber dalgún modo polos inimigos do conde se acaso tenderan os lazos da traizón. Volveron os dous decontado e dixeron que non só non descubriran ningunha insidia, senón que mesmo fixeron vir a Ariam Oduaridem para acompañar ao bispo, dándolle seguridade e borrando calquera dúbida de traizón. Confiado na súa compañía chegou ata a ribeira do Miño falando con el. E alí, despois de celebrar unha misa solemne, os cabaleiros fixaron as tendas do seu campamento mais, desconcertados ao oíren falar da innomeable traizón, presentábanlle ao bispo moitas razóns para que non atravesase o río. Mais o bispo non lles daba creto nin aos de A. Petridis nin aos outros, pois dicía ter confianza no recíproco pacto de irmandade que tiña con eles e porque case todos eran da súa parroquia e recibiran da súa xenerosidade soldos e prestimonios. E así, cando recibiu dous mensaxeiros, Sancium Ramiridem de parte da condesa, e Rudericum Sancium da outra parte, non tivo medo en subir á barca con eles. Pero os soldados, atentos aos agoiros como é costume da patria, como viran unha grande aguia cruzando o río en sentido contrario, impresionados por aquel presaxio, unha e mil veces insistiron vehementemente en que non fora alá. O bispo, prestando atención cos benignos ouvidos do seu corazón -pois as palabras dos soldados non procedían tanto da sensatez como da nai de todos os erros, é dicir, da ignorancia-, deulles a seguinte resposta: “Non desturbedes, fillos queridos, o propósito dunha boa intención con esas parvadas e esas vas tentacións. O señor omnipotente, gobernador de toda a creación, non lles confía os seus secretos designios ás aves e aos brutos animais.”
De cando o bispo entrou no castelo de Miño
Convencidos por aquela razón inexpugnable, calaron a boca os soldados e viron como pasaba incólume á outra beira do río escoltado por tres compañeiros: P. Anaide, clérigo e cóengo seu, Munio Gelmiride e P. Gutierride, de quen se di que era o instigador da traizón, sen dúbida. Mantivo unha conversa cos seus traidores, Petrus Arias e outros, na que lles mostrou sabiamente os perigos inminentes que corría a terra e inquiriunos minuciosamente sobre o que escoitara da trampa, para saber se nas súas palabras se manifestaba a verdade. Mais como a soberana verdade foxe daquela mente rebaixada pola iniquidade, ocultando a ferida da traizón no seu peito para acumular unha maldade tras outra, eles xuraron e perxuraron que de ningunha maneira habían cometer traizón: “Nós, que sometemos os nosos pescozos en homenaxe á túa paternidade, como iriamos provocarte algunha deshonra non sendo infestados de maldade? Aínda máis: se pola sorte fortuíta vemos que alguén te deshonra, ten por seguro que por amor a ti estamos dispostos a afrontar a morte do noso propio corpo.”
De como, feito o xuramento, os traidores convidárono a cear
Enganado o bispo con estas palabras e falsas promesas, comezou a ascender paseniño até o alto da torre onde estaban a condesa e o seu señor o infante. Cando o sentiron chegar, recibírono con tanta alegría do corazón e tanto gozo da alma como cando os submersos no abismo reciben a visita da luz dende as claras alturas. Logo de moito falar entre uns e outros, confirmáronse ante o pontífice os xuramentos, asinados por doce persoas dunha e outra parte: o castelo sería entregado ao día seguinte e a condesa, co neno e todas as súas pertenzas, podería reunirse co seu marido sen dano ningún. Asinado o pacto, o bispo dixo que, co día xa minguado e a chegada inminente da noite, debía cruzar de novo o río, pois déralle orde á súa escolta de soldados de preparar todo para pasar a noite. Mais aqueles que dentro da súa mente xa lle espetaran a faca da horrible traizón, que xa acordaran perpetrar a súa deshonra, pregáronlle insistentemente que non pasase o río nunha noite tan profunda coma aquela. O bispo cedeu e atendeu a petición que lle fixeran. E entón Fredenandus Sancides, que oprimía naqueles tempos a provincia de Lemos co seu dominio, recibiuno aquela noite con estas palabras fraudulentas: “Convén que ti, santísimo padre e señor, cees hoxe comigo como nunca ceaches.”
Maquinación da traizón
A traizón do día seguinte desvelou cal fora o motivo da cea e, como moitas veces o ánimo é presaxio do futuro, o bispo pasou toda a noite sen durmir. Pola mañá escoitou confesión de moitos naturais da comarca que acudiron a el como a fonte de misericordia. El abriulles o seu corazón e impúxolles a penitencia que conviña. Mais o antedito Fredinandus, que encabezaba aos outros na traizón, non parou de rosmar cos seus cómplices para que acabase canto antes o asunto da rendición do castelo; tiña medo de que non chegase o día para consumar a súa maldade. Mais o pío padre, con armas a destra e sinistra, desafiou a súa insolencia co ardor da caridade, dicindo: “Primeiro, fillo, cómpre que eu evanxelice o reino de Deus coa voz da verdade, despois xa me ocuparei das cousas deste mundo.”
Da condesa
Rematado o coidado pastoral das súas ovellas, entrou o bispo no castelo con gran alegría dos que alí estaban. A condesa, acompañada por un grupo de nobres, comezou a baixar co neno as escaleiras dende o alto da torre como a porto de salvación e, cando chegou abaixo, agardou moi contenta a carón do bispo mentres baixaban as súas pertenzas.
Da captura no neno rei e a condesa
Mais cando xa se consideraba segura, unha turba de traidores, portando espadas, escudos e todo tipo de armas horrendas, xurdiu con estrépito pola porta do castelo e precipitouse a agarrar o neno que ela tiña no seu colo, xa case exánime polo inopinado asalto e o estrépito das armas. Como ela loitaba intentando libralo das súas mans, eles ameazárona terriblemente, ruxindo como leóns, dicindo que, se non soltaba o neno, ían ter que deshonrala ata as feces, o que é moito dicir. Aquelas agres palabras golpearon os ouvidos do pontífice, mais el, con suma habilidade, tomou suavemente o neno das mans da condesa e deixouno con coidado na custodia do seu criado Ordonio. Ao final, a condesa, que rabuñaba as meixelas desesperada verquendo ríos de lágrimas, foi presa e conducida con grave deshonra xunto co seu señor e algúns outros ao alto da torre da que baixara polo seu propio pé.
Historia Compostelá. Libro 1. Capítulos 48-53.
A guerra en Galicia
En Galicia xorde unha forte oposición á entrada do rei aragonés no escenario político, encabezada polo conde Pedro de Trava, aio e criador do infante Afonso Raimundez, fillo do anterior matrimonio de Urraca con Raimundo de Borgoña. Na Compostelá, o aragonés é a némese, a antítese do bo rei cristián, o inimigo absoluto aínda por enriba dos sarracenos. As tropas aragonesas están formadas por criminais ladróns, homicidas, transgresores, adúlteros, fornicadores, cruentos roubóns dos bens dos miserentos e violadores de igrexas (1.67). Contra a oposición do conde créase unha irmandade de casteleiros galegos. Algúns deles defenden terras do señorío de Xelmírez, de maneira que cando lle piden sumarse á irmandade, Diego non ten outro remedio, aínda que lle custe colocarse no outro bando do seu compadre o conde de Trava, os dous son padriños do neno infante. No pacto de Castrovite, os homes de Arias Pérez, os que agora levaban a cabo este secuestro, puxeran a Diego á fronte da irmandade facéndolle homenaxe. O secuestro que acabamos de ler é o primeiro episodio que se nos conta do enfrontamento entre os dous bandos. É un relato estraño. Non sabemos que facía alá abaixo o conde Pedro, tan lonxe do seu territorio. Non sabemos por que permite sen resistencia aparente o secuestro de muller e fillos e o infante, non lle pide el axuda a Xelmírez? Non sabemos que conversa tivo tan importante con Henrique de Portugal. Non sabemos que é exactamente o que esixen os secuestradores, mais sabemos que hai traidores no mesmo séquito de Xelmírez. Todo é confuso. Tan confuso e chafalleiro como a resolución do conflito: primeiro será liberado Diego despois dunha reviravolta a través dos castelos dos rebeldes; o infante segue preso, mais será entregado tempo despois, como veremos. Quedémonos coa peripecia e coa aparición dese outro poder galego, esa coalición de cabaleiros locais de armas tomar.
